|
|
DÖRDÜNCÜ
KISIM
Malî ve
Ekonomik Hükümler
BİRİNCİ BÖLÜM
Malî Hükümler
I. Bütçe
A. Bütçenin
hazırlanması ve uygulanması
MADDE 161.
– Devletin ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzelkişilerinin
harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır.
Malî yıl başlangıcı ile genel ve katma bütçelerin
nasıl hazırlanacağı ve uygulanacağı kanunla belirlenir.
Kanun, kalkınma planları ile ilgili yatırımlar
veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller
koyabilir.
Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler
dışında hiçbir hüküm konulamaz.
B. Bütçenin görüşülmesi
MADDE 162.
– Bakanlar Kurulu, genel ve katma
bütçe tasarıları ile millî bütçe tahminlerini gösteren raporu, malî yıl
başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine
sunar.
Bütçe tasarıları ve rapor, kırk üyeden
kurulu Bütçe Komisyonunda incelenir. Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar
grubuna veya gruplarına en az yirmibeş üye verilmek şartı ile, siyasî
parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili göz önünde
tutulur.
Bütçe Komisyonunun ellibeş gün içinde
kabul edeceği metin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve malî
yıl başına kadar karara bağlanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri,
Genel Kurulda, bakanlık ve daire bütçeleriyle katma bütçeler hakkında düşüncelerini,
her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler sırasında açıklarlar; bölümler
ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın
okunur ve oya konur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe
kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında, gider artırıcı
veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.
C. Bütçelerde
değişiklik yapılabilme esasları
MADDE 163.
– Genel ve katma bütçelerle verilen ödenek, harcanabilecek miktarın sınırını
gösterir. Harcanabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu kararıyla aşılabileceğine
dair bütçelere hüküm konulamaz. Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname
ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemez. Carî yıl bütçesindeki
ödenek artışını öngören değişiklik tasarılarında ve carî ve ileriki
yıl bütçelerine malî yük getirecek nitelikteki kanun tasarı ve
tekliflerinde, belirtilen giderleri karşılayabilecek malî kaynak gösterilmesi
zorunludur.
D. Kesinhesap
MADDE 164.
– Kesinhesap kanunu tasarıları, kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemiş
ise, ilgili oldukları malî yılın sonundan başlayarak, en geç yedi ay
sonra, Bakanlar Kurulunca Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay,
genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesinhesap kanunu tasarısının
verilmesinden başlayarak en geç yetmişbeş gün içinde Türkiye Büyük
Millet Meclisine sunar.
Kesinhesap kanunu tasarısı, yeni yıl bütçe
kanunu tasarısıyla birlikte Bütçe Komisyonu gündemine alınır. Bütçe
Komisyonu, bütçe kanunu tasarısıyla kesinhesap kanunu tasarısını Genel
Kurula birlikte sunar, Genel Kurul, kesinhesap kanunu tasarısını, yeni yıl bütçe
kanunu tasarısıyla beraber görüşerek karara bağlar.
Kesinhesap kanunu tasarısı ve genel uygunluk
bildiriminin Türkiye Büyük Millet Meclisine verilmiş olması, ilgili yıla
ait Sayıştayca sonuçlandırılamamış denetim ve hesap yargılamasını önlemez
ve bunların karara bağlandığı anlamına gelmez.
E. Kamu iktisadî
teşebbüslerinin denetimi
MADDE 165.
– Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak
Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet
Meclisince denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.
İKİNCİ BÖLÜM
Ekonomik Hükümler
I. Planlama
MADDE 166.
– Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın
yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının
döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını
planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir.
Planda millî tasarrufu ve üretimi artırıcı,
fiyatlarda istikrar ve dış ödemelerde dengeyi sağlayıcı, yatırım ve
istihdamı geliştirici tedbirler öngörülür; yatırımlarda toplum yararları
ve gerekleri gözetilir; kaynakların verimli şekilde kullanılması hedef alınır.
Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir.
Kalkınma planlarının hazırlanmasına, Türkiye
Büyük Millet Meclisince onaylanmasına, uygulanmasına, değiştirilmesine ve
bütünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesine ilişkin usul ve
esaslar kanunla düzenlenir.
II. Piyasaların
denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi
MADDE 167.
– Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli
işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiilî
veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler.
Dış ticaretin ülke ekonomisinin yararına
olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri
üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek malî yükümlülükler
koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir.
III. Tabiî
servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesi
MADDE 168.
– Tabiî servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.
Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını
belli bir süre için, gerçek ve tüzelkişilere devredebilir. Hangi tabiî
servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tüzelkişilerle
ortak olarak veya doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle yapılması,
kanunun açık iznine bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzelkişilerin uyması
gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve
müeyyideler kanunda gösterilir.
IV.
Ormanlar ve orman köylüsü
A. Ormanların
korunması ve geliştirilmesi
MADDE 169.
– Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için
gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Yanan ormanların yerinde yeni
orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz.
Bütün ormanların gözetimi Devlete aittir.
Devlet ormanlarının mülkiyeti devrolunamaz.
Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve işletilir. Bu ormanlar
zamanaşımı ile mülk edinilemez ve kamu yararı dışında irtifak hakkına
konu olamaz.
Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet
ve eyleme müsaade edilemez. Ormanların tahrip edilmesine yol açan siyasî
propaganda yapılamaz; münhasıran orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz.
Ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçlar
genel ve özel af kapsamına alınamaz.
Orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından
hiçbir yarar görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde
kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile 31.12.1981 tarihinden önce bilim
ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ,
meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta
kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy
yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler dışında, orman sınırlarında
daraltma yapılamaz.
B. Orman köylüsünün
korunması
MADDE 170.
– Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması,
ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımlarından, ormanın gözetilmesi
ve işletilmesinde Devletle bu halkın işbirliğini sağlayıcı tedbirlerle,
31.12.1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tamamen
kaybetmiş yerlerin değerlendirilmesi; bilim ve fen bakımından orman olarak
muhafazasında yarar görülmeyen yerlerin tespiti ve orman sınırları dışına
çıkartılması; orman içindeki köyler halkının kısmen veya tamamen bu
yerlere yerleştirilmesi için Devlet eliyle anılan yerlerin ihya edilerek bu
halkın yararlanmasına tahsisi kanunla düzenlenir.
Devlet, bu halkın işletme araç ve gereçleriyle
diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırıcı tedbirleri alır.
Orman içinden nakledilen köyler halkına ait
araziler, Devlet ormanı olarak derhal ağaçlandırılır.
V. Kooperatifçiliğin
geliştirilmesi
MADDE 171.
– Devlet, millî ekonominin yararlarını dikkate alarak, öncelikle üretimin
artırılmasını ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin
gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır.
(Son fıkra mülga: 23.7.1995-4121/15 md.)
VI. Tüketiciler
ile esnaf ve sanatkârların korunması
A. Tüketicilerin
korunması
MADDE 172.
– Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin
kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder.
B. Esnaf ve
sanatkârların korunması