|
|
ÜÇÜNCÜ
KISIM
Cumhuriyetin
Temel Organları
BİRİNCİ BÖLÜM
Yasama
I. Türkiye Büyük
Millet Meclisi
A.
Kuruluşu
MADDE 75.
– (Değişik: 17.5.1987 - 3361/2 md; 23.7.1995 - 4121/8 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen beşyüzelli
milletvekilinden oluşur.
B.
Milletvekili seçilme yeterliliği
MADDE 76.
– Otuz yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.
(Değişik : 27.12.2002 - 4777/1 md.) En az
ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, yükümlü olduğu askerlik hizmetini
yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam
bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş
olanlar; zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık,
sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla,
kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını
açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik
suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile
milletvekili seçilemezler.
Hâkimler ve savcılar, yüksek yargı
organları mensupları, yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları,
Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki
görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan
diğer kamu görevlileri ve Silahlı Kuvvetler mensupları, görevlerinden çekilmedikçe,
aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.
C. Türkiye Büyük
Millet Meclisinin seçim dönemi
MADDE 77.
–Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir yapılır.
Meclis, bu süre dolmadan seçimin
yenilenmesine karar verebileceği gibi, Anayasada belirtilen şartlar altında
Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler yenilenir. Süresi biten
milletvekili yeniden seçilebilir.
Yenilenmesine karar verilen Meclisin
yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer.
D. Türkiye Büyük
Millet Meclisi seçimlerinin geriye bırakılması ve ara seçimleri
MADDE 78.
– Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse, Türkiye
Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar
verebilir.
Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa,
erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halinde,
ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve
genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin
sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin
üç ay içinde yapılmasına karar verilir.
Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.
(Ek : 27.12.2002 - 4777/2 md.) Yukarıda yazılı hallerden ayrı
olarak, bir ilin veya seçim çevresinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin
kalmaması halinde, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk Pazar günü
ara seçim yapılır. Bu fıkra gereği yapılacak seçimlerde Anayasanın 127
nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü uygulanmaz.
E. Seçimlerin
genel yönetim ve denetimi
MADDE
79. – Seçimler,
yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi
ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince
ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet
ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim
Kurulunundur. Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.
Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve
yetkileri kanunla düzenlenir.
Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin
altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından
üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler,
salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.
Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler
arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı
ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması işlemlerinin
genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre
olur.
F. Üyelikle
ilgili hükümler
1.
Milletin temsili
MADDE
80. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri
değil, bütün Milleti temsil ederler.
2. Andiçme
MADDE
81. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde andiçerler
:
“Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez
bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma;
hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve
inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma
ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden
yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük
Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim.”
3. Üyelikle bağdaşmayan
işler
MADDE
82. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzelkişilerinde ve
bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan
doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel
gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan
derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların,
kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst
kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve
denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt
işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik
yapamazlar.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif,
inha, atama veya onamasına bağlı resmî veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler.
Bir üyenin belli konuda ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar Kurulunca
verilecek geçici bir görevi kabul etmesi, Meclisin kararına bağlıdır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev
ve işler kanunla düzenlenir.
4. Yasama
dokunulmazlığı
MADDE
83. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden,
Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının
teklifi üzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında
tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir
milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez,
tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden
önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü
maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam,
durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek
zorundadır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya
sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının
sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez.
Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma,
Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasî parti gruplarınca, yasama
dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
5.
Milletvekilliğinin düşmesi (*)
MADDE
84. – (Değişik:
23.7.1995 - 4121/9 md.) İstifa eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesi,
istifanın geçerli olduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanınca
tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlaştırılır.
Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde düşmesi,
bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur.
82 nci maddeye göre milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya
hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine,
yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla
karar verir.
Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde
toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine,
durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye
tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir.
Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğu
Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen
milletvekilinin milletvekilliği, bu kararın Resmî Gazetede gerekçeli olarak
yayımlandığı tarihte sona erer. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı
bu kararın gereğini derhal yerine getirip Genel Kurula bilgi sunar.
6. İptal
istemi
MADDE
85. – (Değişik:
23.7.1995 - 4121/10 md.) Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya
milletvekilliğinin düşmesine 84 üncü maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü
fıkralarına göre karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu
kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili
milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe
aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir.
Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar.
7. Ödenek ve
yolluklar
MADDE 86.
– (Değişik: 21.11.2001-4720/1 md.) Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek, yolluk ve emeklilik işlemleri
kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı, en yüksek Devlet memurunun
almakta olduğu miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz. Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri ile bunların emeklileri T.C. Emekli Sandığı
ile ilgilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileri
devam eder.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine ödenecek ödenek ve
yolluklar, kendilerine T.C. Emekli Sandığı tarafından bağlanan emekli aylığı
ve benzeri ödemelerin kesilmesini gerektirmez.
Ödenek ve yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir.
II. Türkiye Büyük
Millet Meclisinin görev ve yetkileri
A.
Genel olarak
MADDE 87.
– (Değişik: 3.10.2001-4709/28 md.) Türkiye Büyük Millet
Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak;
Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda
kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesinhesap kanun
tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına
karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye
Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı
ile genel ve özel af ilânına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm cezalarının
yerine getirilmesine karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen
yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
B. Kanunların
teklif edilmesi ve görüşülmesi
MADDE 88.
– Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Kanun tasarı ve tekliflerinin Türkiye Büyük
Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları İçtüzükle düzenlenir.
C. Kanunların
Cumhurbaşkanınca yayımlanması
MADDE 89.
– Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları
onbeş gün içinde yayımlar.
(Değişik: 3.10.2001-4709/29 md.) Yayımlanmasını
kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere,
bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük
Millet Meclisine geri gönderir. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama
durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir.
Bütçe kanunları bu hükme tâbi değildir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen
kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır; Meclis, geri gönderilen
kanunda yeni bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu
tekrar Meclise geri gönderebilir.
Anayasa değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır.
D.
Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma
MADDE
90. – Türkiye
Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak
andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir
kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı
aşmayan andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi
hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak
şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar,
yayımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin
bilgisine sunulur.
Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile
kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticarî, teknik veya
idarî andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması
zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticarî veya özel
kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe
konulamaz.
Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında
birinci fıkra hükmü uygulanır.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar
kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile
Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
E. Kanun hükmünde
kararname çıkarma yetkisi verme
MADDE
91. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma
yetkisi verebilir. Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere,
Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel
haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî
haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.
Yetki kanunu, çıkarılacak kanun hükmünde kararnamenin, amacını,
kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden fazla
kararname çıkarılıp çıkarılamayacağını gösterir.
Bakanlar Kurulunun istifası, düşürülmesi
veya yasama döneminin bitmesi, belli süre için verilmiş olan yetkinin sona
ermesine sebep olmaz.
Kanun hükmünde kararnamenin, Türkiye Büyük
Millet Meclisi tarafından süre bitiminden önce onaylanması sırasında,
yetkinin son bulduğu veya süre bitimine kadar devam ettiği de belirtilir.
Sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde,
Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun kanun hükmünde
kararname çıkarmasına ilişkin hükümler saklıdır.
Kanun hükmünde kararnameler, Resmî Gazetede
yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak, kararnamede yürürlük
tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.
Kararnameler, Resmî Gazetede yayımlandıkları
gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.
Yetki kanunları ve bunlara dayanan kanun hükmünde
kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonları ve Genel Kurulunda
öncelikle ve ivedikle görüşülür.
Yayımlandıkları gün Türkiye Büyük
Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye Büyük Millet
Meclisince reddedilen kararnameler bu kararın Resmî Gazetede yayımlandığı
tarihte, yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kararnamelerin değiştirilmiş
hükümleri, bu değişikliklerin Resmî Gazetede yayımlandığı gün yürürlüğe
girer.
F. Savaş hali
ilânı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin verme
MADDE
92. –
Milletlerarası hukukun meşrû saydığı hallerde savaş hali ilânına ve Türkiye’nin
taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket
kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin
yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de
bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin
ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına
derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk
Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.
III. Türkiye Büyük
Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili hükümler
A.
Toplanma ve tatil
MADDE
93. – (Değişik
birinci fıkra: 23.7.1995 - 4121/11 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl
Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.
Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara verme
veya tatil sırasında, doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine,
Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır.
Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı
istemi üzerine, Meclisi toplantıya çağırır.
Ara verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet
Meclisinde, öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara
verme veya tatile devam edilemez.
B. Başkanlık
Divanı
MADDE
94. – Türkiye
Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen
Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Kâtip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur.
Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasî parti gruplarının üye sayısı
oranında Divana katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. Siyasî parti
grupları Başkanlık için aday gösteremezler.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde
iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için
seçilenlerin görev süresi üç yıldır.
(Değişik: 3.10.2001-4709/30 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan
adayları, meclis üyeleri içinden, Meclisin toplandığı günden itibaren beş gün içinde, Başkanlık Divanına
bildirilir. Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının
üçte iki ve üçüncü oylamada
üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk
sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır;
dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi,
aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, beş gün içinde tamamlanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanvekillerinin, Kâtip Üyelerinin
ve İdare Amirlerinin adedi, seçim nisabı, oylama sayısı ve usulleri, Meclis
İçtüzüğünde belirlenir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi
bulundukları siyasî partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki
faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına
katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar.
C. İçtüzük,
siyasî parti grupları ve kolluk işleri
MADDE
95. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, kendi yaptığı İçtüzük hükümlerine
göre yürütür.
İçtüzük hükümleri, siyasî parti gruplarının, Meclisin bütün
faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir.
Siyasî parti grupları, en az yirmi üyeden meydana gelir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün bina, tesis, eklenti ve
arazisinde kolluk ve yönetim hizmetleri Meclis Başkanlığı eliyle düzenlenir
ve yürütülür. Emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet
ilgili makamlarca Meclis Başkanlığına tahsis edilir.
D. Toplantı ve
karar yeter sayısı
MADDE
96. –
Anayasada, başkaca bir hüküm yoksa, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tamsayısının en az üçte biri ile toplanır ve toplantıya katılanların
salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde
üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
Bakanlar Kurulu üyeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisinin katılamadıkları
oturumlarında, kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki
verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy
kullanabilir.
E. Görüşmelerin
açıklığı ve yayımlanması
MADDE
97. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak
dergisinde tam olarak yayımlanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzük hükümlerine göre kapalı
oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki görüşmelerin yayımı Türkiye Büyük
Millet Meclisi kararına bağlıdır.
Meclisteki açık görüşmelerin, o oturumdaki Başkanlık Divanının
teklifi üzerine Meclisce başkaca bir karar alınmadıkça, her türlü vasıta
ile yayımı serbesttir.
IV. Türkiye Büyük
Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yolları
A.
Genel olarak
MADDE
98. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve
Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.
Soru, Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak
üzere Başbakan veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.
Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan
incelemeden ibarettir.
Genel görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli
bir konunun, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Soru, Meclis araştırması ve genel görüşme ile ilgili önergelerin
verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile cevaplandırılma, görüşme ve araştırma
yöntemleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir.
B. Gensoru
MADDE
99. –
Gensoru önergesi, bir siyasî parti grubu adına veya en az yirmi
milletvekilinin imzasıyla verilir.
Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde bastırılarak
üyelere dağıtılır; dağıtılmasından itibaren on gün içinde gündeme alınıp
alınmayacağı görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge sahiplerinden
biri, siyasî parti grupları adına
birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir bakan konuşabilir.
Gündeme alma kararıyla birlikte, gensorunun görüşülme günü de
belli edilir; ancak, gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının
verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden
sonraya bırakılamaz.
Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri
gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir
tam gün geçtikten sonra oylanır.
Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi,
üye tamsayısının salt çoğunluğuyla olur; oylamada yalnız güvensizlik
oyları sayılır.
Meclis çalışmalarının dengeli olarak yürütülmesi
amacına ve yukarıdaki ilkelere uygun olmak kaydıyla gensoru ile ilgili diğer
hususlar İçtüzükte belirlenir.
C. Meclis soruşturması
MADDE 100.
– (Değişik: 3.10.2001-4709/31 md.) Başbakan veya bakanlar hakkında,
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az onda birinin vereceği
önerge ile, soruşturma açılması istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir
ay içinde görüşür ve gizli oyla karara bağlar.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi
halinde, Meclisteki siyasî partilerin, güçleri oranında komisyona
verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından
her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir
komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu
belirten raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu sürede
bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir.
(Ek cümle: 3.10.2001-4709/31 md.) Bu
süre içinde raporun Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına teslimi
zorunludur.
(Değişik: 3.10.2001-4709/31 md.) Rapor Başkanlığa
verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından
itibaren on gün içinde görüşülür ve gerek görüldüğü takdirde
ilgilinin Yüce Divana sevkine karar verilir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye
tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla alınır.
Meclisteki siyasî parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili
görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
İKİNCİ BÖLÜM
Yürütme
I. Cumhurbaşkanı
A.
Nitelikleri ve tarafsızlığı
MADDE
101. –
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kırk yaşını doldurmuş
ve yükseköğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili
seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre
için seçilir.
Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından
aday gösterilebilmesi, Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı
önerisiyle mümkündür.
Bir kimse, iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.
Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye
Büyük Millet Meclisi Üyeliği sona erer.
B. Seçimi
MADDE
102. –
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte iki
çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı
halinde değilse hemen toplantıya çağrılır.
Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından otuz gün önce veya
Cumhurbaşkanlığı makamının boşalmasından on gün sonra Cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır ve seçime başlama
tarihinden itibaren otuz gün içinde sonuçlandırılır. Bu sürenin ilk on günü
içinde adayların Meclis Başkanlık Divanına bildirilmesi ve kalan yirmi gün
içinde de seçimin tamamlanması gerekir.
En az üçer gün ara ile yapılacak oylamaların ilk ikisinde üye
tamsayısının üçte iki çoğunluk oyu sağlanamazsa üçüncü oylamaya geçilir,
üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunu sağlayan aday
Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Bu oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu
sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamada en çok oy almış bulunan iki
aday arasında dördüncü oylama yapılır, bu oylamada da üye tamsayısının
salt çoğunluğu ile Cumhurbaşkanı seçilemediği takdirde derhal Türkiye Büyük
Millet Meclisi seçimleri yenilenir.
Seçilen yeni Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar görev süresi
dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder.
C. Andiçmesi
MADDE
103. –
Cumhurbaşkanı, görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde aşağıdaki
şekilde andiçer :
“Cumhurbaşkanı sıfatıyla, Devletin varlığı ve bağımsızlığını,
vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız
egemenliğini koruyacağıma, Anayasaya, hukukun üstünlüğüne, demokrasiye,
Atatürk ilke ve inkılâplarına ve lâik Cumhuriyet ilkesine bağlı kalacağıma,
milletin huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde
herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerinden yararlanması ülküsünden
ayrılmayacağıma, Türkiye Cumhuriyetinin şan ve şerefini korumak, yüceltmek
ve üzerime aldığım görevi tarafsızlıkla yerine getirmek için bütün gücümle
çalışacağıma Büyük Türk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve şerefim
üzerine andiçerim.”
D. Görev ve
yetkileri
MADDE
104. –
Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk
Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının
düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir.
Bu amaçlarla Anayasanın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara
uyarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır :
a) Yasama ile ilgili olanlar :
Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük
Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapmak,
Türkiye Büyük Millet Meclisini gerektiğinde toplantıya çağırmak,
Kanunları yayımlamak,
Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet
Meclisine geri göndermek,
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü
takdirde halkoyuna sunmak,
Kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet
Meclisi İçtüzüğünün, tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil
veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde
iptal davası açmak,
Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar
vermek,
b) Yürütme alanına ilişkin olanlar :
Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek,
Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son
vermek,
Gerekli gördüğü hallerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya
Bakanlar Kurulunu başkanlığı altında toplantıya çağırmak,
Yabancı devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye
Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek,
Milletlerarası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını
temsil etmek,
Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek,
Genelkurmay Başkanını atamak,
Millî Güvenlik Kurulunu toplantıya çağırmak,
Millî Güvenlik Kuruluna Başkanlık etmek,
Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim
veya olağanüstü hal ilân etmek ve kanun hükmünde kararname çıkarmak,
Kararnameleri imzalamak,
Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin
cezalarını hafifletmek veya kaldırmak,
Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve Başkanını atamak,
Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak,
Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek,
Üniversite rektörlerini seçmek,
c) Yargı ile ilgili olanlar :
Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekilini,
Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hâkimler
ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama
görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.
E. Sorumluluk
ve sorumsuzluk hali
MADDE
105. –
Cumhurbaşkanının, Anayasa ve diğer kanunlarda Başbakan ve ilgili bakanın
imzalarına gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri
dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu
kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur.
Cumhurbaşkanının resen imzaladığı kararlar ve emirler aleyhine
Anayasa Mahkemesi dahil, yargı mercilerine başvurulamaz.
Cumhurbaşkanı, vatana ihanetten dolayı, Türkiye Büyük Millet
Meclisi üye tamsayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının
en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır.
F. Cumhurbaşkanına
vekillik etme
MADDE
106. –
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici
olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar, ölüm,
çekilme veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması
halinde de yenisi seçilinceye kadar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı
Cumhurbaşkanlığına vekillik eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.
G. Cumhurbaşkanı
Genel Sekreterliği
MADDE
107. –
Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin kuruluşu, teşkilat ve çalışma
esasları, personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir.
H. Devlet
Denetleme Kurulu
MADDE
108. – İdarenin
hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin
sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet
Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve
kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların
katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek
kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında,
kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, araştırma ve
denetlemeleri yapar.
Silahlı Kuvvetler ve yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev
alanı dışındadır.
Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ve üyeleri içinden Başkanı,
kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından, Cumhurbaşkanınca atanır.
Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer
özlük işleri, kanunla düzenlenir.
II. Bakanlar
Kurulu
A.
Kuruluş
MADDE
109. –
Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan kurulur.
Başbakan, Cumhurbaşkanınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri
arasından atanır.
Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya milletvekili seçilme
yeterliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca
atanır; gerektiğinde Başbakanın önerisi üzerine Cumhurbaşkanınca görevlerine
son verilir.
B. Göreve başlama
ve güvenoyu
MADDE
110. –
Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise toplantıya çağrılır.
Bakanlar Kurulunun programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan
veya bir bakan tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisinde okunur ve güvenoyuna
başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün
geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten
sonra oylama yapılır.
C. Görev sırasında
güvenoyu
MADDE
111. – Başbakan,
gerekli görürse, Bakanlar Kurulunda görüştükten sonra, Türkiye Büyük
Millet Meclisinden güven isteyebilir.
Güven istemi, Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirilmesinden bir
tam gün geçmedikçe görüşülemez ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün
geçmedikçe oya konulamaz.
Güven istemi, ancak üye tamsayısının salt çoğunluğuyla
reddedilebilir.
D. Görev ve
siyasî sorumluluk
MADDE
112. – Başbakan,
Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar
ve hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, bu
siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur.
Her bakan, Başbakana karşı sorumlu olup ayrıca kendi yetkisi içindeki
işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur.
Başbakan, bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak
yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.
Bakanlar Kurulu üyelerinden milletvekili olmayanlar; 81 inci maddede
yazılı şekilde Millet Meclisi önünde andiçerler ve bakan sıfatını taşıdıkları
sürece milletvekillerinin tabi oldukları kayıt ve şartlara uyarlar ve yasama
dokunulmazlığına sahip bulunurlar. Bunlar Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri
gibi ödenek ve yolluk alırlar.
E. Bakanlıkların
kurulması ve bakanlar
MADDE
113. –
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatı
kanunla düzenlenir.
Açık olan bakanlıklarla izinli veya özürlü olan bir bakana, diğer
bir bakan geçici olarak vekillik eder. Ancak, bir bakan birden fazlasına
vekillik edemez.
Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı ile Yüce Divana verilen bir
bakan bakanlıktan düşer. Başbakanın Yüce Divana sevki halinde hükümet
istifa etmiş sayılır.
Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa en geç onbeş gün içinde
atama yapılır.
F. Seçimlerde
geçici Bakanlar Kurulu
MADDE
114. – Türkiye
Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma
bakanları çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce; seçim dönemi
bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan başlayarak
beş gün içinde, bu bakanlıklara Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden
veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca atanır.
116 ncı madde gereğince seçimlerin
yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici
Bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Başbakan atar.
Geçici Bakanlar Kuruluna, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları
Türkiye Büyük Millet Meclisindeki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan
olmak üzere, siyasî parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır.
Siyasî parti gruplarından alınacak üye sayısını Türkiye Büyük
Millet Meclisi Başkanı tespit ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen bakanlığı
kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet
Meclisi içinden veya dışarıdan bağımsızlar atanır.
Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmî Gazetede ilânından
itibaren beş gün içinde kurulur.
Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz.
Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya
kadar vazife görür.
G. Tüzükler
MADDE
115. –
Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri
belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştayın incelemesinden geçirilmek
şartıyla tüzükler çıkarabilir.
Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır.
H. Türkiye Büyük
Millet Meclisi seçimlerinin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi
MADDE
116. –
Bakanlar Kurulunun, 110 uncu maddede belirtilen güvenoyunu alamaması ve 99
uncu veya 111 inci maddeler uyarınca güvensizlik oyuyla düşürülmesi
hallerinde; kırkbeş gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadığı veya
kurulduğu halde güvenoyu alamadığı takdirde Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük
Millet Meclisi Başkanına danışarak, seçimlerin yenilenmesine karar
verebilir.
Başbakanın güvensizlik oyu ile düşürülmeden istifa etmesi
üzerine kırkbeş gün içinde veya yeni seçilen Türkiye Büyük
Millet Meclisinde Başkanlık Divanı seçiminden sonra yine kırkbeş gün içinde
Bakanlar Kurulunun kurulamaması hallerinde de Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük
Millet Meclisi Başkanına danışarak seçimlerin yenilenmesine karar
verebilir.
Yenilenme kararı Resmî Gazetede yayımlanır ve seçime gidilir.
İ. Millî
Savunma
1.
Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı
MADDE
117. – Başkomutanlık,
Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevî varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı
tarafından temsil olunur.
Millî güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt
savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı,
Bakanlar Kurulu sorumludur.
Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık
görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.
Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca
atanır; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Başkanı, bu görev
ve yetkilerinden dolayı Başbakana karşı sorumludur.
Millî Savunma Bakanlığının, Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet
Komutanlıkları ile görev ilişkileri ve yetki alanı kanunla düzenlenir.
2. Millî Güvenlik
Kurulu
MADDE 118.
– (Değişik: 3.10.2001-4709/32 md.) Millî
Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay
Başkanı, Başbakan yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri
Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel
Komutanından kurulur.
Gündemin özelliğine göre Kurul toplantılarına
ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/32 md.)
Millî Güvenlik Kurulu; Devletin millî güvenlik siyasetinin tayini,
tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli
koordinasyonunun sağlanması konusundaki görüşlerini Bakanlar Kuruluna
bildirir. Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü
ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması hususunda alınmasını
zorunlu gördüğü tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca değerlendirilir.
Millî Güvenlik Kurulunun gündemi; Başbakan
ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir.
Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Millî
Güvenlik Kurulu Başbakanın başkanlığında toplanır.
Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin
teşkilatı ve görevleri kanunla düzenlenir.
III. Olağanüstü
yönetim usulleri
A. Olağanüstü
haller
1. Tabiî afet
ve ağır ekonomik bunalım sebebiyle olağanüstü hal ilânı
MADDE
119. –
Tabiî afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım
hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun
bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde süresi altı ayı geçmemek
üzere olağanüstü hal ilân edebilir.
2. Şiddet
olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması
sebepleriyle olağanüstü hal ilânı
MADDE
120. –
Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri
ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddî
belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin
ciddî şekilde bozulması hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında
toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan
sonra yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde, süresi altı
ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilân edebilir.
3. Olağanüstü
hallerle ilgili düzenleme
MADDE
121. –
Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağanüstü hal ilânına karar
verilmesi durumunda, bu karar Resmî Gazetede yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük
Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise
derhal toplantıya çağırılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir,
Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere,
süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.
119 uncu madde uyarınca ilân
edilen olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma
yükümlülükleri ile olağanüstü hallerin her türü için ayrı ayrı geçerli
olmak üzere, Anayasanın 15 inci maddesindeki ilkeler doğrultusunda temel hak
ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya nasıl durdurulacağı, halin
gerektirdiği tedbirlerin nasıl ve ne suretle alınacağı, kamu hizmeti görevlilerine
ne gibi yetkiler verileceği, görevlilerin durumlarında ne gibi değişiklikler
yapılacağı ve olağanüstü yönetim usulleri, Olağanüstü Hal Kanununda düzenlenir.
Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında
toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda,
kanun hükmünde kararnameler çıkarabilir. Bu kararnameler, Resmî Gazetede
yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur;
bunların Meclisce onaylanmasına ilişkin süre ve usul, İçtüzükte
belirlenir.
B. Sıkıyönetim,
seferberlik ve savaş hali
MADDE
122. –
Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri
ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilânını gerektiren
hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali,
savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, ayaklanma olması veya vatan
veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve
milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet
hareketlerinin yaygınlaşması sebepleriyle, Cumhurbaşkanı başkanlığında
toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan
sonra, süresi altı ayı aşmamak üzere yurdun bir veya birden fazla bölgesinde
veya bütününde sıkıyönetim ilân edebilir. Bu karar, derhal Resmî
Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına
sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde değilse hemen
toplantıya çağırılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi gerekli gördüğü
takdirde sıkıyönetim süresini kısaltabilir, uzatabilir veya sıkıyönetimi
kaldırabilir.
Sıkıyönetim süresinde, Cumhurbaşkanının başkanlığında
toplanan Bakanlar Kurulu sıkıyönetim halinin gerekli kıldığı konularda
kanun hükmünde kararname çıkarabilir.
Bu kararnameler Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük
Millet Meclisinin onayına sunulur. Bunların Meclisce onaylanmasına ilişkin süre
ve usul İçtüzükte belirlenir.
Sıkıyönetimin her defasında dört ayı aşmamak üzere uzatılması,
Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararına bağlıdır. Savaş hallerinde bu dört
aylık süre aranmaz.
Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde hangi hükümlerin
uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği, idare ile olan ilişkileri,
hürriyetlerin nasıl kısıtlanacağı veya durdurulacağı ve savaş veya savaşı
gerektirecek bir durumun başgöstermesi halinde vatandaşlar için getirilecek
yükümlülükler kanunla düzenlenir.
Sıkıyönetim komutanları Genelkurmay Başkanlığına
bağlı olarak görev yaparlar.
IV.
İdare
A.
İdarenin esasları
1.
İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği
MADDE
123. – İdare,
kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.
İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim
esaslarına dayanır.
Kamu tüzelkişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği
yetkiye dayanılarak kurulur.
2. Yönetmelikler
MADDE
124. – Başbakanlık,
bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren
kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı
olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.
Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazetede yayımlanacağı kanunda
belirtilir.
B. Yargı yolu
MADDE
125. – İdarenin
her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. (Ek hüküm:
13.8.1999-4446/2 md.) Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde
bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası tahkim yoluyla
çözülmesi öngörülebilir. Milletlerarası tahkime ancak yabancılık unsuru
taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir.
Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askerî
Şûranın kararları yargı denetimi dışındadır.
İdarî işlemlere karşı açılacak davalarda süre, yazılı bildirim
tarihinden başlar.
Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun
denetimi ile sınırlıdır. Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil
ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak, idarî eylem ve işlem
niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı
verilemez.
İdarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç
veya imkânsız zararların doğması ve idarî işlemin açıkça hukuka
aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek
yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.
Kanun, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş
halinde ayrıca millî güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin
durdurulması kararı verilmesini sınırlayabilir.
İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.
C. İdarenin
kuruluşu
1.
Merkezî idare
MADDE
126. – Türkiye,
merkezî idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve
kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere
ayrılır.
İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır.
Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla,
birden çok ili içine alan merkezî idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın
görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.
2. Mahallî
idareler
MADDE
127. –
Mahallî idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları,
gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileridir.
Mahallî idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim
ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir.
(Değişik: 23.7.1995-4121/12 md.) Mahallî idarelerin seçimleri, 67
nci maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır. Ancak, milletvekili
genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl içinde yapılması
gereken mahallî idareler organlarına veya bu organların üyelerine ilişkin
genel veya ara seçimler milletvekili genel veya ara seçimleriyle birlikte yapılır.
Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir.
Mahallî idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını
kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri, konusundaki
denetim yargı yolu ile olur. Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile
hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahallî idare organları veya
bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin
hükme kadar uzaklaştırabilir.
Merkezî idare, mahallî idareler üzerinde, mahallî hizmetlerin
idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde
birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların
gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller
dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir.
Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile,
kendi aralarında Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmaları, görevleri,
yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı bağ ve
ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir
kaynakları sağlanır.
D. Kamu hizmeti
görevlileriyle ilgili hükümler
1.
Genel ilkeler
MADDE
128. –
Devletin, kamu iktisadî teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel
idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin
gerektirdiği aslî ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri
eliyle görülür.
Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev
ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük
işleri kanunla düzenlenir.
Üst kademe yöneticilerinin yetiştirilme usul ve esasları, kanunla özel
olarak düzenlenir.
2. Görev ve
sorumlulukları, disiplin kovuşturulmasında güvence
MADDE
129. –
Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak
faaliyette bulunmakla yükümlüdürler.
Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı
tanınmadıkça disiplin cezası verilemez.
Uyarma ve kınama cezalarıyla ilgili olanlar hariç, disiplin kararları
yargı denetimi dışında bırakılamaz.
Silahlı Kuvvetler mensupları ile hâkimler ve savcılar hakkındaki hükümler
saklıdır.
Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri
kusurlardan doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve
kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir.
Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen
suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen
istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idarî merciin iznine bağlıdır.
E. Yükseköğretim
kurumları ve üst kuruluşları
1.
Yükseköğretim kurumları
MADDE
130. – Çağdaş
eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin
ihtiyaçlarına uygun insan gücü yetiştirmek amacı ile; ortaöğretime dayalı
çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık
yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimlerden oluşan
kamu tüzelkişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler Devlet
tarafından kanunla kurulur.
Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik
olmamak şartı ile vakıflar tarafından, Devletin gözetim ve denetimine tâbi
yükseköğretim kurumları kurulabilir.
Kanun, üniversitelerin ülke sathına dengeli bir biçimde yayılmasını
gözetir.
Üniversiteler ile öğretim üyeleri ve yardımcıları serbetçe her türlü
bilimsel araştırma ve yayında bulunabilirler. Ancak, bu yetki, Devletin varlığı
ve bağımsızlığı ve milletin ve ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği
aleyhinde faaliyette bulunma serbestliği vermez.
Üniversiteler ve bunlara bağlı birimler, Devletin gözetimi ve
denetimi altında olup, güvenlik hizmetleri Devletçe sağlanır.
Kanunun belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler Cumhurbaşkanınca,
dekanlar ise Yükseköğretim Kurulunca seçilir ve atanır.
Üniversite yönetim ve denetim organları ile öğretim elemanları; Yükseköğretim
Kurulunun veya üniversitelerin yetkili organlarının dışında kalan
makamlarca her ne suretle olursa olsun görevlerinden uzaklaştırılamazlar.
Üniversitelerin hazırladığı bütçeler; Yükseköğretim Kurulunca
tetkik ve onaylandıktan sonra Millî Eğitim Bakanlığına sunulur ve genel ve
katma bütçelerin bağlı olduğu esaslara uygun olarak işleme tâbi tutularak
yürürlüğe konulur ve denetlenir.
Yükseköğretim kurumlarının kuruluş ve organları ile işleyişleri
ve bunların seçimleri, görev, yetki ve sorumlulukları üniversiteler üzerinde
Devletin gözetim ve denetim hakkını kullanma usulleri, öğretim elemanlarının
görevleri, unvanları, atama, yükselme ve emeklilikleri, öğretim elemanı
yetiştirme, üniversitelerin ve öğretim elemanlarının kamu kuruluşları ve
diğer kurumlar ile ilişkileri, öğretim
düzeyleri ve
süreleri, yükseköğretime giriş, devam ve alınacak harçlar,
Devletin yapacağı yardımlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza işleri, malî
işler, özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları koşullar, üniversitelerarası
ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının görevlendirilmesi, öğrenimin ve
öğretimin hürriyet ve teminat içinde ve çağdaş bilim ve teknoloji
gereklerine göre yürütülmesi, Yükseköğretim Kuruluna ve üniversitelere
Devletin sağladığı malî kaynakların kullanılması kanunla düzenlenir.
Vakıflar tarafından kurulan yükseköğretim kurumları, malî ve idarî
konuları dışındaki akademik çalışmaları, öğretim elemanlarının sağlanması
ve güvenlik yönlerinden, Devlet eliyle kurulan yükseköğretim kurumları için
Anayasada belirtilen hükümlere tâbidir.
2. Yükseköğretim
üst kuruluşları
MADDE
131. – Yükseköğretim
kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek, yükseköğretim
kurumlarındaki eğitim-öğretim ve bilimsel araştırma faaliyetlerini yönlendirmek,
bu kurumların kanunda belirtilen amaç ve ilkeler doğrultusunda kurulmasını,
geliştirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynakların etkili bir biçimde
kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının yetiştirilmesi için
planlama yapmak maksadı ile Yükseköğretim Kurulu kurulur.
Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler, Bakanlar Kurulu ve Genelkurmay
Başkanlığınca seçilen ve sayıları, nitelikleri ve seçilme usulleri
kanunla belirlenen adaylar arasından rektörlük ve öğretim üyeliğinde başarılı
hizmet yapmış profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhurbaşkanınca
atanan üyeler ve Cumhurbaşkanınca doğrudan doğruya seçilen üyelerden
kurulur.
Kurulun teşkilatı, görev, yetki, sorumluluğu ve çalışma esasları
kanunla düzenlenir.
3.
Yükseköğretim kurumlarından özel hükümlere tâbi olanlar
MADDE
132. – Türk
Silahlı Kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yükseköğretim kurumları
özel kanunlarının hükümlerine tâbidir.
F.
Radyo ve televizyon kuruluşları ve kamuyla ilişkili haber ajansları(*)
MADDE
133. – (Değişik:
8.7.1993-3913/1 md.) Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek
kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir.
Devletçe kamu tüzelkişiliği olarak kurulan tek radyo ve televizyon
kurumu ile kamu tüzelkişilerinden yardım gören haber ajanslarının özerkliği
ve yayınlarının tarafsızlığı esastır.
G.
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
MADDE
134. –
Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını, Türk kültürünü,
Türk tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak
ve yayınlar yapmak amacıyla; Atatürk’ün manevî himayelerinde, Cumhurbaşkanının
gözetim ve desteğinde, Başbakanlığa bağlı; Atatürk Araştırma Merkezi,
Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden oluşan,
kamu tüzelkişiliğine sahip “Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu” kurulur.
Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu için Atatürk’ün
vasiyetnamesinde belirtilen malî menfaatler saklı olup kendilerine tahsis
edilir.
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kuruluşu, organları,
çalışma usulleri ve özlük işleri ile kuruluşuna dahil kurumlar üzerindeki
yetkileri kanunla düzenlenir.
H. Kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşları
MADDE
135. –
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir
mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî
faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini
sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde
dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını
korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından
kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen
kamu tüzelkişilikleridir.
Kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadî teşebbüslerinde aslî
ve sürekli görevlerde çalışanların meslek kuruluşlarına girme
mecburiyeti aranmaz.
(Değişik: 23.7.1995-4121/13 md.) Bu meslek kuruluşları, kuruluş amaçları
dışında faaliyette bulunamazlar.
(Değişik: 23.7.1995-4121/13 md.) Bu meslek kuruluşları ve üst
kuruluşları organlarının seçimlerinde siyasî partiler aday gösteremezler.
(Değişik: 23.7.1995-4121/13 md.) Bu meslek kuruluşları üzerinde
Devletin idarî ve malî denetimine ilişkin kurallar kanunla düzenlenir.
(Değişik: 23.7.1995-4121/13 md.) Amaçları dışında faaliyet gösteren
meslek kuruluşlarının sorumlu organlarının görevine, kanunun belirlediği
merciin veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine mahkeme kararıyla son
verilir ve yerlerine yenileri seçtirilir.
(Değişik: 23.7.1995-4121/13 md.) Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin,
suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın
gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, meslek
kuruluşlarını veya üst kuruluşlarını faaliyetten men ile
yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli hâkimin
onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi
halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
İ. Diyanet
İşleri Başkanlığı
MADDE
136. –
Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı, lâiklik ilkesi doğrultusunda,
bütün siyasî görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe
dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri
yerine getirir.
J. Kanunsuz
emir
MADDE
137. –
Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden
aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı
görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak,
üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine
getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.
Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine
getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.
Askerî hizmetlerin görülmesi ve acele
hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen
istisnalar saklıdır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yargı
I. Genel hükümler
A.
Mahkemelerin bağımsızlığı
MADDE
138. – Hâkimler,
görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak
vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler.
Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında
mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye
ve telkinde bulunamaz.
Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin
kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi
bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak
zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez
ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.
B. Hâkimlik ve
savcılık teminatı
MADDE
139. – Hâkimler
ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan
önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması
sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz.
Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş
olanlar, görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceği kesin olarak
anlaşılanlar veya meslekte kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler
hakkında kanundaki istisnalar saklıdır.
C. Hâkimlik ve
savcılık mesleği
MADDE
140. – Hâkimler
ve savcılar adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları olarak görev
yaparlar. Bu görevler meslekten hâkim ve savcılar eliyle yürütülür.
Hâkimler, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı
esaslarına göre görev ifa ederler.
Hâkim ve savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri,
aylık ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin
geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması
açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri
sırasında işledikleri suçlarından dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına
karar verilmesi, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik
halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı
ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
Hâkimler ve savcılar altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler;
Askerî hâkimlerin yaş haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir.
Hâkimler ve savcılar, kanunda belirtilenlerden başka, resmî ve özel
hiçbir görev alamazlar.
Hâkimler ve savcılar idarî görevleri yönünden Adalet Bakanlığına
bağlıdırlar.
Hâkim ve savcı olup da adalet hizmetindeki idarî görevlerde çalışanlar,
hâkimler ve savcılar hakkındaki hükümlere tâbidirler. Bunlar, hâkimler ve
savcılara ait esaslar dairesinde sınıflandırılır ve derecelendirilirler, hâkimlere
ve savcılara tanınan her türlü haklardan yararlanırlar.
D. Duruşmaların
açık ve kararların gerekçeli olması
MADDE
141. –
Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya
tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin
kesin olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir.
Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.
Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.
Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması,
yargının görevidir.
E. Mahkemelerin
kuruluşu
MADDE 142.
– Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama
usulleri kanunla düzenlenir.
F.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri
MADDE
143. – Devletin
ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, hür demokratik düzen ve
nitelikleri Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen ve doğrudan doğruya
Devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren suçlara bakmakla görevli
Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulur. (Ek cümle: 18.6.1999-4388/1 md.) Ancak, sıkıyönetim
ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır.
(Değişik: 18.6.1999-4388/1 md.) Devlet Güvenlik Mahkemesinde bir Başkan,
iki asıl ve bir yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar
Cumhuriyet savcısı bulunur.
(Değişik: 18.6.1999-4388/1 md.) Başkan, iki asıl ve bir yedek üye
ile Cumhuriyet başsavcısı, birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet
savcıları arasından; Cumhuriyet savcıları ise, diğer Cumhuriyet savcıları
arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca özel kanunda gösterilen
usule göre 4 yıl için atanırlar, süresi bitenler yeniden atanabilirler.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri kararlarının temyiz mercii Yargıtaydır.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin işleyişi, görev ve yetkileri ve yargılama
usulleri ile ilgili diğer hükümler, kanunda gösterilir.
(Son fıkra mülga: 18.6.1999-4388/1 md.)
G. Hâkim ve
savcıların denetimi
MADDE
144. – Hâkim
ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgelere (Hâkimler
için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını
denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini,
hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma
ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma, Adalet Bakanlığının
izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır. Adalet Bakanı soruşturma
ve inceleme işlemlerini, hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan
daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de yaptırabilir.
H. Askerî yargı
MADDE
145. –
Askerî yargı, askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür.
Bu mahkemeler, asker kişilerin; askerî olan suçları ile bunların asker kişiler
aleyhine veya askerî mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili
olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler.
Askerî mahkemeler, asker olmayan kişilerin özel kanunda belirtilen
askerî suçları ile kanunda gösterilen görevlerini ifa ettikleri sırada
veya kanunda gösterilen askerî mahallerde askerlere karşı işledikleri suçlara
da bakmakla görevlidirler.
Askerî mahkemelerin savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar
ve hangi kişiler bakımından yetkili oldukları; kuruluşları ve gerektiğinde
bu mahkemelerde adlî yargı hâkim ve savcılarının görevlendirilmeleri
kanunla düzenlenir.
Askerî yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askerî hâkimlerin
özlük işleri askerî savcılık görevlerini yapan askerî hâkimlerin
mahkemesinde görevli bulundukları komutanlık ile ilişkileri, mahkemelerin bağımsızlığı,
hâkimlik teminatı, askerlik hizmetinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.
Kanun, ayrıca askerî hâkimlerin yargı hizmeti dışındaki askerî hizmetler
yönünden askerî hizmetlerin gereklerine göre teşkilatında görevli
bulundukları komutanlık ile olan ilişkilerini de gösterir.
II. Yüksek
mahkemeler
A. Anayasa
Mahkemesi
1. Kuruluşu
MADDE 146.
– Anayasa Mahkemesi onbir asıl ve dört yedek üyeden kurulur.
Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki yedek üyeyi
Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay, birer asıl üyeyi Askerî
Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca
kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğu
ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir asıl üyeyi
ise Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları
öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; üç asıl ve
bir yedek üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçer.
Yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri
ile üst kademe yöneticileri ve avukatların Anayasa Mahkemesine asıl ve yedek
üye seçilebilmeleri için, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş
veya öğrenim kurumlarında en az onbeş yıl öğretim üyeliği veya kamu
hizmetinde en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya en az onbeş yıl avukatlık
yapmış olmak şarttır.
Anayasa Mahkemesi, asıl üyeleri arasından
gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan
ve bir Başkanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Anayasa Mahkemesi üyeleri, aslî görevleri dışında
resmî veya özel hiçbir görev alamazlar.
2. Üyeliğin
sona ermesi
MADDE 147.
– Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar.
Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik
mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi
halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin
kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının
salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.
3. Görev ve
yetkileri
MADDE 148.
– Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye
Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından
uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından
inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş
hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından
Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
Kanunların şekil bakımından denetlenmesi,
son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde
ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına
uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. Şekil bakımından
denetleme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin
beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren
on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz;
def’i yoluyla da ileri sürülemez.
Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Bakanlar
Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay,
Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını,
Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay
Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla
yargılar.
Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet
Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar.
Yüce Divan kararları kesindir.
Anayasa Mahkemesi, Anayasa ile verilen diğer
görevleri de yerine getirir.
4. Çalışma
ve yargılama usulü
MADDE 149.
– (Değişik: 3.10.2001-4709/33 md.) Anayasa Mahkemesi, Başkan ve on üye
ile toplanır, salt çoğunluk ile karar verir. Anayasa değişikliklerinde
iptale ve siyasî parti davalarında kapatılmaya karar verebilmesi için beşte
üç oy çokluğu şarttır.
Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları
Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanır.
Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama
usulleri kanunla; mahkemenin çalışma esasları ve üyeleri arasındaki işbölümü
kendi yapacağı İçtüzükle düzenlenir.
Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı
davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Ancak, gerekli gördüğü
hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde
bilgisi olanları çağırabilir (Ek ibare: 23.7.1995-4121/14 md.) ve siyasî
partilerin temelli kapatılması veya kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasî partinin genel
başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler.
5. İptal davası
MADDE 150.
– Kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet
Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde
ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı
iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme hakkı,
Cumhurbaşkanına, iktidar ve anamuhalefet partisi Meclis grupları ile Türkiye
Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere
aittir. İktidarda birden fazla siyasî partinin bulunması halinde, iktidar
partilerinin dava açma hakkını en fazla üyeye sahip olan parti kullanır.
6. Dava açma süresi
MADDE 151.
– Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açma hakkı, iptali
istenen kanun, kanun hükmünde kararname veya İçtüzüğün Resmî Gazetede
yayımlanmasından başlayarak altmış gün sonra düşer.
7. Anayasaya
aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi
MADDE 152.
– Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya kanun hükmünde
kararnamenin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin
ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddî olduğu kanısına varırsa,
Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır.
Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını
ciddî görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır.
Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden
başlamak üzere beş ay içinde kararını verir ve açıklar. Bu süre içinde
karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır.
Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye
kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadır.
Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek
verdiği red kararının Resmî Gazetede yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe
aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda
bulunulamaz.
8. Anayasa
Mahkemesinin kararları
MADDE 153.
– Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz.
Anayasa Mahkemesi bir kanun veya kanun hükmünde
kararnamenin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi
hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez.
Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye
Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal
kararlarının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar.
Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği
tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazetede yayımlandığı
günden başlayarak bir yılı geçemez.
İptal kararının yürürlüğe girişinin
ertelendiği durumlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal kararının
ortaya çıkardığı hukukî boşluğu dolduracak kanun tasarı veya teklifini
öncelikle görüşüp karara bağlar.
İptal kararları geriye yürümez.
Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazetede
hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını,
gerçek ve tüzelkişileri bağlar.
B. Yargıtay
MADDE 154.
– Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adlî yargı
merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen
belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış
adlî yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu
ile ve gizli oyla seçilir.
Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkanvekilleri
ve daire başkanları kendi üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca üye
tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler; süresi
bitenler yeniden seçilebilirler.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve
Cumhuriyet Başsavcıvekili, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından
gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından dört
yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, Başkan,
başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı ve
Cumhuriyet Başsavcıvekilinin nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin bağımsızlığı
ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
C. Danıştay
MADDE 155.
– Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı
merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen
belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
(Değişik: 13.8.1999-4446/3 md.) Danıştay,
davaları görmek, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları,
kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki
ay içinde düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek, idarî
uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir.
Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci
sınıf idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda
belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı; tarafından seçilir.
Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri
ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca üye
tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler. Süresi
bitenler yeniden seçilebilirler.
Danıştayın, kuruluşu, işleyişi, Başkan,
Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin nitelikleri ve
seçim usulleri, idarî yargının özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı
ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
D. Askerî Yargıtay
MADDE 156.
– Askerî Yargıtay, askerî mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına
ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Askerî Yargıtay üyeleri birinci sınıf
askerî hâkimler arasından Askerî Yargıtay Genel Kurulunun üye tamsayısının
salt çoğunluğu ve gizli oyla her boş yer için göstereceği üçer aday içinden
Cumhurbaşkanınca seçilir.
Askerî Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, İkinci
Başkanı ve daire başkanları Askerî Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve
kıdem sırasına göre atanırlar.
Askerî Yargıtayın kuruluşu, işleyişi,
mensuplarının disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, hâkimlik
teminatı ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.
E. Askerî Yüksek
İdare Mahkemesi
MADDE 157.
– Askerî Yüksek İdare Mahkemesi, askerî olmayan makamlarca tesis edilmiş
olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askerî hizmete ilişkin idarî işlem
ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan ilk ve son
derece mahkemesidir. Ancak, askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda
ilgilinin asker kişi olması şartı aranmaz.
Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin askerî hâkim
sınıfından olan üyeleri, mahkemenin bu sınıftan olan başkan ve üyeleri
tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oy ile birinci sınıf askerî hâkimler
arasından her boş yer için gösterilecek üç aday içinden; hâkim sınıfından
olmayan üyeleri, rütbe ve nitelikleri kanunda gösterilen subaylar arasından,
Genelkurmay Başkanlığınca her boş yer için gösterilecek üç aday içinden
Cumhurbaşkanınca seçilir.
Askerî hâkim sınıfından olmayan üyelerin
görev süresi en fazla dört yıldır.
Mahkemenin Başkanı, Başsavcı ve daire başkanları
hâkim sınıfından olanlar arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanırlar.
Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin kuruluşu,
işleyişi, yargılama usulleri, mensuplarının disiplin ve özlük işleri,
mahkemelerin bağımsızlığı, hâkimlik teminatı ve askerlik hizmetlerinin
gereklerine göre kanunla düzenlenir.
F. Uyuşmazlık
Mahkemesi
MADDE 158.
– Uyuşmazlık Mahkemesi, adlî, idarî ve askerî yargı mercileri arasındaki
görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
Uyuşmazlık Mahkemesinin kuruluşu, üyelerinin
nitelikleri ve seçimleri ile işleyişi kanunla düzenlenir. Bu mahkemenin Başkanlığını
Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar.
Diğer mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi arasındaki
görev uyuşmazlıklarında, Anayasa Mahkemesinin kararı esas alınır.
III. Hâkimler
ve Savcılar Yüksek Kurulu
MADDE 159.
– Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik
teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar.
Kurulun Başkanı, Adalet Bakanıdır. Adalet
Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir. Kurulun üç asıl ve üç
yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulunun, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay
Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından, her üyelik için gösterecekleri
üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca, dört yıl için seçilir. Süresi
biten üyeler yeniden seçilebilirler. Kurul, seçimle gelen asıl üyeleri arasından
bir başkanvekili seçer.
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; adlî
ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve
nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma,
meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası
verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar.Adalet Bakanlığının, bir
mahkemenin veya bir hâkimin veya savcının kadrosunun kaldırılması veya bir
mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara
bağlar. Ayrıca Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir.
Kurul kararlarına karşı yargı mercilerine
başvurulamaz.
Kurulun görevlerini yerine getirmesi, seçim
ve çalışma usulleriyle itirazların Kurul bünyesinde incelenmesi esasları
kanunla düzenlenir.
Adalet Bakanlığının merkez kuruluşunda geçici
veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim ve savcıların muvafakatlarını
alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir.
Adalet Bakanı Hâkimler ve Savcılar Yüksek
Kurulunun ilk toplantısında onaya sunulmak üzere, gecikmesinde sakınca
bulunan hallerde hizmetin aksamaması için hâkim ve savcıları geçici yetki
ile görevlendirebilir.
IV. Sayıştay
MADDE 160.
– Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri
ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların
hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme,
denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Sayıştayın kesin
hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün
içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde
bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna başvurulamaz.
Vergi, benzeri malî yükümlülükler ve ödevler
hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay
kararları esas alınır.
Sayıştayın kuruluşu, işleyişi, denetim
usulleri, mensuplarının nitelikleri, atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları
ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, Başkan ve üyelerinin teminatı
kanunla düzenlenir.